Οι αρχαίοι τραγωδοί και οι κωμωδιογράφοι, καθώς και οι απεικονίσεις των αγγείων μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την διατροφή των αρχαίων προγόνων μας.Έτσι, γνωρίζουμε πως οι διατροφικές τους συνήθειες χαρακτηρίζονταν από λιτότητα.
Γεύματα
Βάση της διατροφής τους αποτελούσαν τα δημητριακά, το κριθάρι και σε περιπτώσεις ανάγκης ένα μείγμα κριθαριού με σιτάρι από το οποίο έφτιαχναν τον άρτο. Τα οπωροκηπευτικά όπως το λάχανο, τα κρεμμύδια, οι φακές και τα ρεβίθια ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα της καθημερινής τους διατροφής, μαζί με τα γαλακτοκομικά και κυρίως το τυρί. Κρέας και θαλασσινά κατανάλωναν ανάλογα τόσο με την οικονομική τους κατάσταση, όσο και με την περιοχή στην οποία ζούσαν. Το φαγητό τους συνόδευε κρασί κόκκινο, λευκό ή ροζέ στο οποίο πρόσθεταν και νερό.
Τα βασικά γεύματα της ημέρας ήταν τρία. Το πρώτο αποτελούνταν από κριθαρένιο ψωμί βουτηγμένο σε κρασί, το οποίο συνοδεύονταν από σύκα ή ελιές, αμύγδαλα, καρύδια και άλλους ξηρούς καρπούς. Το δεύτερο λάμβανε χώρα το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα, ενώ το τρίτο (το οποίο ήταν και το σημαντικότερο της ημέρας) λάμβανε χώρα αφού πλέον είχε νυχτώσει. Στα βασικά αυτά γεύματα πολλές φορές προσθέτονταν και ένα επιπλέον ελαφρύ γεύμα αργά το απόγευμα, ενώ το αριστόδειπνον ήταν ένα κανονικό γεύμα που μπορούσε να σερβιριστεί αργά το απόγευμα στη θέση του δείπνου.
Διατροφικές συνήθειες
Σαν πρωινό ρόφημα, έπιναν το "κυκεών", ένα μείγμα κρασιού, τριμμένου τυριού και κριθάλευρου. Ένα άλλο ρόφημα που προτιμούσαν πολύ ήταν το υδρόμελο, το οποίο παρασκεύαζαν από χλιαρό νερό και μέλι.
Το γεύμα περιείχε ψάρι, όσπρια ή ψωμί, τυρί, ελιές, αυγά, ξηρούς καρπούς και φρούτα. Έτρωγαν λίγο κόκκινο κρέας, ενώ τα χορταρικά τα σέρβιραν με μια σάλτσα φτιαγμένη από λάδι, ξύδι και μέλι. Ήταν μάλιστα το σημείο εκείνο του φαγητού, που δεν έπιναν κρασί.
Θέση στη διατροφή τους είχαν επίσης τα πουλερικά (διαφόρων ειδών) αλλά και τα κουνέλια, οι λαγοί, τα αγριογούρουνα, τα αγριοκάτσικα, τα ελάφια, καθώς και τα γνωστά κατοικίδια ζώα τα οποία μαγείρευαν συνήθως στο φούρνο ή στη σούβλα ή τα έβραζαν με διάφορα λαχανικά και καρυκεύματα και τα ψάρια, με προτίμηση κυρίως σε ψάρια όπως ο κολιός - σκουμπρί (σκόμβρος), η σαρδέλα (σαρδίνι ή τριχίς), η γόπα (βοξ) και η μαρίδα (σμόρις).
Είναι αξιοσημείωτο πως στην αρχαία Αθήνα ένα γεύμα δεν άρχιζε ποτέ με σούπα.
Τα όσπρια και τα δημητριακά, αποτελούσαν διατροφική βάση για την πλειοψηφία των Ελλήνων οπό την αρχαιότητα. Τα κουκιά, τα λούπινα, τα μπιζέλια, τα ρεβίθια και τα φασόλια είναι μερικά από τα όσπρια που προτιμούσαν. Τα δημητριακά χρησίμευαν κυρίως στην παρασκευή διαφόρων τύπων ψωμιού, έτσι παρασκεύαζαν ψωμί από κριθάρι, σιτάρι, κεχρί κ.α.
Τα λαχανικά που υπήρχαν τότε ήταν το αγγούρι, η αγκινάρα, ο αρακάς (μπιζέλι), οι κολοκύθες, τα κρεμμύδια, τα λάχανα, τα σπαράγγια, τα μανιτάρια, τα παντζάρια κ.α. ενώ χρησιμοποιούσαν τον άνηθο, το βασιλικό, το δυόσμο, το κάρδαμο, το κόλιανδρο, την κάππαρη, το κουκουνάρι αλλά και το πιπέρι.
Σαν επιδόρπια σέρβιραν νωπούς και ξηρούς καρπούς, γλυκές πίτες που ήταν φτιαγμένες από μέλι, τυρί και λάδι. Ένα από τα πιο αγαπητά "πιάτα" ονομαζόταν μυτλωτός και ήταν πίτα με τυρί ανακατεμένο με μέλι και σκόρδα. Μάλιστα, αγαπούσαν ιδιαίτερα τα φρούτα όπως το αχλάδι, το δαμάσκηνο, το κεράσι, το κούμαρο, το κυδώνι και φυσικά το σταφύλι και το σύκο, τα οποία και αποξέραιναν.
Στις κατώτερες τάξεις έτρωγαν κριθάρι με όλους τους τρόπους. Πίτες με κριθάλευρο, κριθαρένια ψωμιά, ακόμα και ζωμό από κριθάρι, έπιναν. Συνήθιζαν ακόμα να καταναλώνουν πηχτούς ζωμούς με μπιζέλια ή φακές και αλλαντικά. Το κρέας και το άσπρο ψωμί δεν ήταν συνηθισμένα στο τραπέζι τους, σε αντίθεση με τα αλατισμένα ψάρια που τα έφερναν από τον
Εύξεινο Πόντο.Το κρασί τους ήταν φθηνό και νερωμένο, αν και τις περισσότερες φορές περιορίζονταν στο νερό, ενώ το ελαιόλαδο ήταν στις προτιμήσεις όλων, όχι μόνο για τη διατροφή τους, αλλά και για την περιποίηση του σώματός τους.
Κανόνες & συνήθειες γευμάτων
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός, πως στις περισσότερες περιστάσεις οι γυναίκες γευμάτιζαν χωριστά από τους άνδρες. Αν η χωρητικότητα του σπιτιού το απαγόρευε, οι άνδρες κάθονταν στο τραπέζι πρώτοι και οι γυναίκες ακολουθούσαν τότε μόνο, όταν τελείωναν οι άνδρες το γεύμα τους. Το ρόλο των υπηρετών είχαν οι δούλοι, ενώ σύμφωνα με τον Αριστοτέλη τις υπηρεσίες τους πρόσφεραν οι γυναίκες και τα παιδιά στις φτωχές οικογένειες που δεν είχαν δούλους.
Οι αρχαίοι έτρωγαν καθιστοί, ενώ οι πάγκοι χρησιμοποιούνταν κυρίως στα συμπόσια και είχαν ορθογώνιο σχήμα. Για καθημερινή χρήση τα τραπέζια τους ήταν ψηλά και χαμηλά μόνο για τα συμπόσια και κατά τον 4ο π.Χ. αι. στρογγυλά με ζωόμορφα πόδια τις περισσότερες φορές. Κομμάτια πεπλατυσμένου ψωμιού χρησιμοποιούνταν ως πιάτα, χωρίς να αποκλείουν τη χρήση πήλινων δοχείων, που ήταν και πιο διαδεδομένα.
Μάλιστα με την πάροδο του χρόνου, τα πιάτα που κατασκευάζονταν ήταν ιδιαίτερα επιμελημένα, για να φτάσουν στους ρωμαϊκούς χρόνους να είναι φτιαγμένα από πολύτιμα μέταλλα, αλλά και από γυαλί. Μαχαιροπήρουνα συνήθως δεν χρησιμοποιούσαν, αφού ο τρόπος λήψης φαγητού ήταν με τα δάχτυλα. Βέβαια χρησιμοποιούσαν μαχαίρια για την κοπή των κρεάτων και κάποιας μορφής κουτάλια για τις σούπες και τους ζωμούς, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που κομμάτια ψωμιού είχαν και τη χρήση κουταλιού, αλλά και πετσέτας για τα δάχτυλα.
Συμπόσιο
Το συμπόσιο ήταν βραδινό γεύμα με φίλους ή γνωστούς, που ονομαζόταν και συνεστίαση. Μάλιστα υπήρχαν και δείπνα όπου όσοι συμμετείχαν συνεισέφεραν είτε οικονομικά είτε με τρόφιμα, τα οποία λέγονταν συμβολές, τις οποίες ο Όμηρος αποκαλεί εράνους. Περιελάμβανε δύο στάδια από τα οποία το πρώτο ήταν αφιερωμένο στο φαγητό (το οποίο συνήθως ήταν λιτό) και το δεύτερο ήταν αφιερωμένο στην κατανάλωση ποτού. Ξεκινούσε με σπονδή συνήθως προς τιμή του Διονύσου και ακολουθούσαν συζητήσεις μεταξύ των συμμετεχόντων και ψυχαγωγία.
Για την ακρίβεια οι αρχαίοι έπιναν κρασί και μαζί με το γεύμα.Τα διάφορα ποτά, συνοδεύονταν από μεζέδες όπως κάστανα, κουκιά, ψημένοι κόκκοι σιταριού ή και γλυκίσματα από μέλι οι οποίοι είχαν στόχο να απορροφήσουν το οινόπνευμα και να επιμηκυνθεί με τον τρόπο αυτό ο χρόνος του συμποσίου.
(Περισσότερα για τα συμπόσια θα αναφέρουμε σε επόμενή μας ανάρτηση).
Συσσίτια
Τα συσσίτια ήταν κοινά γεύματα όπου συμμετείχαν υποχρεωτικά άνδρες κάθε ηλικίας στα πλαίσια κοινωνικού ή θρησκευτικού εθιμοτυπικού, που γίνονταν συνήθως στη Σπάρτη και στην Κρήτη. Μάλιστα στη Σπάρτη ήταν όχι μόνο υποχρεωτική η συμμετοχή αλλά και η συνεισφορά τροφίμων. Τα συσσίτια (στη Σπάρτη) περιελάμβαναν τον μέλανα ζωμό, ο οποίος ήταν φτιαγμένος από χοιρινό κρέας, που το έβραζαν με το αίμα και έριχναν αλάτι και ξύδι. Κάθε συνδαιτυμόνας έτρωγε ορισμένη μερίδα από το ζωμό και συμπλήρωνε το γεύμα του με κριθαρένιο ψωμί, μαύρο κρασί, ελιές και τυρί, ενώ δεν έλειπε και ένας πηχτός χυλός από μπιζέλια.
Ιδιαίτερη διατροφή
Αξίζει να αναφέρουμε την αναγκαιότητα ιδιαίτερης διατροφής για αρρώστους. Ο Ιπποκράτης αναφέρει, στο έργο του "Περί Διαίτης Οξέων", τις ευεργετικές ιδιότητες στην πτώση του πυρετού της πτισάνης, η οποία περιείχε σπόρους κριθαριού. Άλλοι γιατροί, επέτρεπαν μόνο υγρές τροφές για τις έξι πρώτες μέρες.
Πηγές πληροφοριών:
wikipedia.org,
hellinon.net
Κείμενο:
"to e-periodiko mas"
