Ιρίνα Μπόκοβα: "Έγκλημα πολέμου, η καταστροφή πολιτιστικής κληρονομιάς"

Η διαδρομή του κύματος της μισαλλοδοξίας και του φανατισμού μεταφέρθηκε από τη Μέση Ανατολή στη Βόρεια Αφρική, όπου καταγράφονται καταστροφικές επιθέσεις όχι μόνο εναντίων χριστιανικών εκκλησιών όπως στη Λιβύη, αλλά και εναντίων μουσείων όπως στην Τυνησία.
Η UNESCO, ο αρμόδιος φορέας των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, βρίσκεται μπροστά σε μια πρωτοφανή πρόκληση.


Στην αποκλειστική της συνέντευξη στα "ΕΠΙΚΑΙΡΑ" η γενική διευθύντρια της UNESCO, Ιρίνα Μπόκοβα, δεν περιορίζεται στην καταδίκη και τον στιγματισμό των υπεύθυνων για τις βάρβαρες καταστροφές πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας. Αποκαλύπτει και εκθέτει επίσης, όλο το πλέγμα των δράσεων μέσω των οποίων η UNESCO παρακολουθεί αυτές τις καταστροφές, παρεμβαίνει και κινητοποιεί τη διεθνή κοινότητα, με επικεφαλής το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Το τελευταίο ενέκρινε πρόσφατα ειδική απόφαση, με την οποία απαγορεύει την εμπορία πολιτιστικών αντικειμένων που προέρχονται από τη Συρία και το Ιράκ.

Η πρόσφατη βάρβαρη καταστροφή μνημείων, αγαλμάτων και άλλων έργων τέχνης στο Ιράκ από το Ισλαμικό Κράτος προκάλεσε τεράστια αγανάκτηση και οργή διεθνώς, αντιμετωπίστηκε ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Υπάρχει εκ μέρους της UNESCO προετοιμασία για επέμβαση και βοήθεια μόλις αυτό καταστεί πρακτικά δυνατό;
Η σκόπιμη καταστροφή πολιτιστικής κληρονομιάς είναι έγκλημα πολέμου και η UNESCO κάνει ό,τι είναι δυνατό για να το καταπολεμήσει και να διασφαλίσει ότι οι υπεύθυνοι θα ταυτοποιηθούν και θα οδηγηθούν ενώπιον της Δικαιοσύνης. Η προπαγάνδα και το μίσος που εμπνέουν οι πράξεις αυτές απαιτούν ισχυρά μηνύματα ειρήνης και γνώσης της ιστορίας, τα οποία να εξηγούν τη σημασία αυτής της κληρονομιάς και το γιατί τίποτα δεν δικαιολογεί την καταστροφή τους. Προσφάτως ανέλαβα με τον πρωθυπουργό του Ιράκ και τον υπουργό Ανώτατης Εκπαίδευσης, Τουρισμού και Αρχαιοτήτων την εκστρατεία της UNESCO "Ενώστε τέσσερις πολιτιστικές κληρονομιές", που έχει στόχο να κινητοποιήσει τους νέους του Ιράκ και όλο τον κόσμο για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους και να τους εντάξει σ' ένα παγκόσμιο κίνημα προστασίας και προάσπισης της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς από την καταστροφή.
Η UNESCO εργάζεται στενά με την κυβέρνηση του Ιράκ, με γειτονικά κράτη και με όλους τους άλλους εταίρους για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής αυτής κληρονομιάς χιλιετηρίδων.

Ποια είναι η εκτίμηση της UNESCO για την καταστροφή αρχαίων μνημείων, έργων τέχνης και αρχαιολογικών χώρων που έχει συντελεστεί μέχρι τώρα από τον πόλεμο στη Συρία και στο Ιράκ; Έχετε αξιόπιστη εικόνα και έκθεση γι' αυτή;
Σε ό,τι αφορά την πολιτιστική κληρονομιά, πολλοί αρχαιολογικοί χώροι, στους οποίους περιλαμβάνονται έξι αναγνωρισμένοι από την UNESCO ως χώροι Παγκόσμιας Κληρονομιάς στη Συρία και δύο στο Ιράκ, επηρεάστηκαν ευθέως από τη σύγκρουση και υπέστησαν ζημιές σε διάφορους βαθμούς είτε γιατί χρησιμοποιήθηκαν για στρατιωτικούς σκοπούς, μεταξύ άλλων και ως κέντρα στρατιωτικής εκπαίδευσης, είτε γιατί στοχοποιήθηκαν σκόπιμα από ακραίους. Οι πληροφορίες της UNESCO για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι αρχαιολογικοί χώροι της Συρίας και του Ιράκ βασίζονται σε τρεις κύριες πηγές πληροφοριών: στις εθνικές Αρχές του Ιράκ (υπουργείο Πολιτισμού) και της Συρίας (Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Μουσείων) στο δικό μας δίκτυο τοπικών και διεθνών εμπειρογνωμόνων και σε δορυφορικές εικόνες, που έρχονται σε μας μέσω του UNOSAT και του UNITAR, του Ινστιτούτου των Ηνωμένων Εθνών για εκπαίδευση και έρευνα. Επιτρέψτε μου να πω ότι η απτή, ζωντανή κληρονομιά επηρεάζεται επίσης από το γεγονός ότι οι κάτοικοι εμποδίζονται να ασκήσουν τις πολιτιστικές τους παραδόσεις και τελετές. Αυτό συνεπάγεται παραβίαση των δικαιωμάτων τους και απειλεί, σε μακροπρόθεσμη βάση, τη διατήρηση των διαφορετικών πολιτιστικών παραδόσεων της περιοχής.

Κατά τη γνώμη σας, οι αρχαίες εκκλησίες και τα μοναστήρια στις χώρες αυτές συνιστούν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς τους και επομένως η βεβήλωσή τους αποτελεί τεράστια απώλεια για τις ίδιες αλλά και συνολικά για την ανθρωπότητα; Ποια ήταν μέχρι τώρα η δράση της UNESCO για την προστασία ή την αποκατάσταση αυτών των μνημείων;
Κάθε πολιτιστική έκφραση είναι μια ακόμη συμβολή στη βάση της κοινωνικής ταυτότητας και στην ανάπτυξη των κοινωνιών. Η πολιτιστική κληρονομιά είναι αυτό που παραλαμβάνει η μία γενιά και το περνά στην άλλη. Βλέπω την σκόπιμη καταστροφή της ως μια στρατηγική πολιτιστικής "κάθαρσης", ως μια επίθεση στον πολιτισμό και την ιστορία του λαού που περιέχεται σε πολλά από τα καταστρεφόμενα μνημεία, τους αρχαιολογικούς χώρους και τα έργα τέχνης.
Ένας από τους βασικούς ρόλους της UNESCO είναι να συντονίζει τις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας σε συνεργασία με τις κρατικές Αρχές, όπως και με διεθνείς οργανισμούς ασφαλείας και ανθρωπιστικούς οργανισμούς, με στόχο να διασφαλίσει ότι η πολιτιστική κληρονομιά λαμβάνεται δεόντως υπόψη στο σχεδιασμό και την εκτέλεση των δράσεών τους, προμηθεύοντάς τους, για παράδειγμα, τις συντεταγμένες ευαίσθητων αρχαιολογικών χώρων, τους λεγόμενους "κατάλογους" των χωρών, στους οποίους δεν επιτρέπονται οποιουδήποτε είδους πλήγματα.
Η UNESCO  επαγρυπνεί και δραστηριοποιείται για την ευαισθητοποίηση των κρατών αναφορικά με την ανάγκη να επικυρώσουν και να σέβονται τα διεθνή πρότυπα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και συνεργάζεται με το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για να διασφαλίσει ότι λαμβάνει υπόψη τα πρότυπα αυτά κατά τις διαβουλεύσεις του. Η UNESCO  συλλέγει επίσης πληροφορίες για τις καταστροφές σε διεθνές επίπεδο με στόχο να υποβοηθήσει το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο να διώξει ποινικά τους υπεύθυνους, όπως π.χ. στην περίπτωση της κατεδάφισης αρχαίων μαυσωλείων και της ρίψης στη φωτιά αρχαίων χειρογράφων στο Τιμπουκτού, στο Μάλι.

Μια άλλη γραμμή δράσεων της UNESCO  είναι η παροχή τεχνικής βοήθειας και οι πρωτοβουλίες για την παροχή οικοδομικής τεχνογνωσίας για να υποστηριχθούν κράτη - μέλη στην προστασία της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Σε ό,τι αφορά στην παράνομη πώληση πολιτιστικών αντικειμένων, η UNESCO συνεργάζεται με την Interpol, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τελωνείων, όπως και με τα μεγαλύτερα μουσεία και οίκους δημοπρασιών για να διασφαλίσει ότι τα κλεμμένα αντικείμενα θα επιστραφούν στις χώρες από τις οποίες αφαιρέθηκαν. Την 1η Απριλίου, μάλιστα, διοργάνωσα στην έδρα της UNESCO συνέντευξη Τύπου, στην οποία αναφέρθηκα στον συντονισμό των δράσεων, μετά την έγκριση από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών της Απόφασης 2199 (Φεβρουάριος 2015), η οποία απαγορεύει την εμπορία πολιτιστικών αντικειμένων που προέρχονται από τη Συρία και το Ιράκ.

Πέρα από τη Συρία και το Ιράκ, ανησυχία υπάρχει και για την κατάσταση στη Βόρεια Αφρική μετά την ισλαμική τρομοκρατική επίθεση στο μουσείο Bardo στην Τυνησία. Φοβάστε παρόμοιες επιθέσεις εναντίον μουσείων και μνημείων;
Το Μουσείο Bardo αποτελεί χώρο ανακάλυψης και διαλόγου μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών. Η επίθεση της 18ης Μαρτίου δεν έχει να κάνει με τη θρησκεία. Ήταν μια επίθεση εναντίον του πολιτισμού και του τουρισμού ως μέσων ανάπτυξης, ως μέσων οικονομικής και κοινωνικής προόδου, αλλά και ως δυνάμεων διαλόγου και ανοίγματος προς τους άλλους. Η επίθεση συνιστά άρνηση των αρχών και πρέπει να μας ενώσει ακόμη περισσότερο στον αγώνα εναντίον του βίαιου εξτρεμισμού. Το άνοιγμα, πάλι, του Μουσείου στις 23 Μαρτίου συμβολίζει τη συλλογική θέληση του τυνησιακού λαού να ζει χωρίς φόβο και να μην υποκύψει στην απειλή του εξτρεμισμού. Η UNESCO στέκεται σταθερά στο πλευρό της Τυνησίας για την ενδυνάμωση μιας δημοκρατικής διαδικασίας που αποτελεί παράδειγμα για πολλούς. Πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη φορά, θα εργαστούμε για να υποστηρίξουμε την εκπαίδευση, τον πολιτισμό και τους δημοσιογράφους.
Για να ενδυναμώσουμε τη δημοκρατία, την ελευθερία της σκέψης, τη δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα.