Ιούνιος, ο μήνας του θερισμού και του "Κλήδονα"

Φωτογραφία της Tamara Budai από το Unspash

Ο πρώτος μήνας του καλοκαιριού ο Ιούνιος, πήρε το όνομά του από την Ήρα (σύζυγο του θεού Δία), που ονομαζόταν στα λατινικά Juno. Ο έκτος μήνας του χρόνου έχει τη δική του ονομασία σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. που σχετίζονται και με τις αγροτικές εργασίες που γίνονται κατά τη διάρκειά του.

Στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας ονομάζεται και Θεριστής συνδεόμενος με την ωρίμανση των δημητριακών και το θερισμό τους. Στα Γρεβενά τον ονομάζουν Κερασάρη, επειδή ωριμάζουν τα κεράσια, στην Άνδρο Ορνιαστή, επειδή γίνεται η τεχνική γονιμοποίηση με ορνούς, ενώ στην Πάρο Ρινιστή. Στο τρίτο δεκαήμερο του Ιουνίου έχουμε το θερινό ηλιοστάσιο αυτό που ο λαός μας ονομάζει "λιοτρόπι" και για το λόγο αυτό του έδωσαν και το όνομα Λιοτρόπης. Λέγεται ακαόμα και Αγιογιαννίτης ή Λαμπαδιάρης λόγω της γιορτής του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου στις 24 του μήνα η οποία συνδέεται με τον Κλήδονα και τις φωτιές που ανάβουν την παραμονή της γιορτής σε κάθε γειτονιά. Οι φωτιές που ονομάζονταν και "μπουμπούνες" ανάβονταν στο κέντρο του χωριού συνήθως αλλά και σε κάθε γειτονιά και συναγωνίζονταν ποια είναι η μεγαλύτερη. Εκεί έκαιγαν και τα μαγιάτικα στεφάνια, ενώ πηδούσαν πάνω από τη φωτιά κορίτσια κι αγόρια. Η ονομασία Ριγανάς του προσδίδεται επειδή αυτή την εποχή μάζευαν τη ρίγανη.

Πολλά τα έθιμα του θερισμού και κάποια κοινά με άλλους λαούς σε Ινδία και Ευρώπη. Όπως για παράδειγμα τα έθιμα που αφορούν τα "τελευταία στάχυα" τα οποία άφηναν αθέριστα ή τα έπλεκαν σε δέσμη με σχήμα σταυρού την οποία ονόμαζαν χτένι, ψαθί ή σταυρό και την τοποθετούσαν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Όταν ερχόταν η εποχή της σποράς τα έτριβαν και τα ανακάτευαν με τον καινούργιο σπόρο. Αυτά τα αθέριστα τα ονόμαζαν "τα γένια του νοικοκύρη" ή "τα γένια του Θεού".

Το έθιμο του "Κλήδονα" που ήταν ζωντανό μέχρι τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1970 στην επαρχία έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Πρόκειται για μια από τις πιο τελετουργικές παραδόσεις του τόπου μας και αφορά την αποκάλυψη του μέλλοντα συζύγου στις ανύπαντρες κοπέλες. Η λέξη υπάρχει από την εποχή του Ομήρου και σήμαινε τον ήχο που προπορευόταν πριν από μια προφητεία.

Παραμονή της γιορτής του Αη-Γιάννη στις 23 Ιουλίου, οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονταν σε ένα σπίτι και ανέθεταν σε κάποια από τη συντροφιά η οποία όμως θα έπρεπε να έχει μητέρα και πατέρα εν ζωή, να φέρει από το πηγάδι ή την πηγή το "αμίλητο νερό". Μάλιστα, την ονόμαζαν "Μαρία". Λεγόταν έτσι γιατί η κοπέλα που θα έφερνε το νερό αλλά και όσες τη συνόδευαν θα έπρεπε να κάνουν όλη τη διαδρομή σε απόλυτη σιωπή.

Επέστρεφαν στη συνέχεια στο σπίτι και άδειαζαν το νερό σε ένα πήλινο δοχείο μέσα στο οποίο κάθε κοπέλα έριχνε ένα προσωπικό αντικείμενο, που το ονόμαζαν ριζικάρι. Συνήθως έριχναν τον βαφτιστικό τους σταυρό ή ένα δαχτυλίδι. Σκέπαζαν το δοχείο με ένα κόκκινο ύφασμα, το τοποθετούσαν σε ανοιχτό χώρο και το "κλείδωναν" λέγοντας: «Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη, κι όποια 'χει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει». Το δοχείο παρέμενε εκεί όλη τη νύχτα κάτω από το φως των αστεριών για να "ξαστριστεί" και η παρέα διαλυόταν, επιστρέφοντας κάθε μια στο σπίτι της. Πίστευαν πως αυτή τη νύχτα θα δουν στον ύπνο τους αυτόν που θα παντρευτούν.

Την επόμενη μέρα (ανήμερα του Αη-Γιάννη) πριν ακόμη βγει ο ήλιος που θα εξουδετέρωνε κάθε μαγική επιρροή των άστρων, η κοπέλα που ορίστηκε να φέρει το νερό, παίρνει το πήλινο δοχείο μέσα στο σπίτι και το μεσημέρι πια ή το απόγευμα μαζεύονται όλες οι κοπέλες μαζί και με τις παντρεμένες γυναίκες της γειτονιάς, συγγενείς (άντρες και γυναίκες) οι οποίοι θα παίξουν το ρόλο των μαρτύρων. Στο κέντρο της συντροφιάς κάθεται η "Μαρία" άνοιγε τον Κλήδονα λέγοντας: «Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού την χάρη, και όποια έχει καλό ριζικό σήμερα ναν το πάρει» ενώ ταυτόχρονα ανέσυρε ένα - ένα από το δοχείο τα αντικείμενα που είχαν βάλει οι κοπέλες και αντιπροσώπευε το ριζικό της κάθε μιας. Κάθε φορά που έβγαζε από δοχείο ένα αντικείμενο έλεγε ταυτόχρονα και ένα δίστιχο από τραγούδι ή από ημερολόγιο, θεωρώντας πως το κάθε ένα από τα δίστιχα φανέρωνε το μέλλον της κοπέλας που είχε ρίξει μέσα στην Κλήδονα το προσωπικό της αντικείμενο. Οι υπόλοιποι της παρέας σχολίαζαν και πρότειναν τη δική τους ερμηνεία για κάθε ενδιαφερόμενη. Όταν το σούρουπο πια τελείωνε όλη αυτή η διαδικασία, η κάθε κοπέλα που συμμετείχε, έπρεπε να βάλει στο στόμα της μια γουλιά από το "αμίλητο νερό" και να σταθεί μπροστά σε ανοιχτό παράθυρο. Το πρώτο ανδρικό όνομα που θα άκουγε θα φανέρωνε το όνομα αυτού που θα παντρευόταν, ενώ στηνόταν μεγάλο γλέντι στο χωριό το βράδυ της ίδιας μέρας.