Δεισιδαιμονίες, προλήψεις - τι είναι και πώς προέκυψαν

Photo by Paul Schafer on Unsplash

Έχετε σκεφτεί πως οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις καθόριζαν και καθορίζουν ακόμα σε ένα μεγάλο βαθμό, τη ζωή και τη διάθεση των ανθρώπων ανά τους αιώνες; Γεγονότα, συνήθειες και τυχαία περιστατικά, περνούν από στόμα σε στόμα και από σπίτι σε σπίτι δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο "φορτίο" φόβου για το μέλλον, σε συνδυασμό με την προσπάθεια να προστατευτούμε από το κακό, είναι δεν είναι αλήθεια αυτό που μαθαίνουμε.

Τι είναι όμως δεισιδαιμονία; Πρώτα πρώτα να πούμε πως είναι σύνθετη λέξη και προέρχεται από την λέξη δείδω (που σημαίνει φοβάμαι) και την λέξη δαίμονας. Είναι ένας παράλογος φόβος, που δεν επιδέχεται λογικές εξηγήσεις, βασίζεται μάλλον στην διαίσθηση απέναντι στις μυστηριώδης υπερφυσικές δυνάμεις, για τις οποίες υπάρχει πίστη ότι ενεργούν κατά του ανθρώπου.

Πρόκειται για ένα φαινόμενο, που συναντάται σε όλους τους λαούς του κόσμου. Οι άνθρωποι εξαρτούν τη δικής τους τύχη αλλά και των μελών της οικογένειας τους από τα προμηνύματα, που δείχνουν με την εμφάνιση τους διάφορα φυσικά φαινόμενα ή θεωρούν την τύχη αυτή συνδεδεμένη με άσχετα φαινόμενα (π.χ. κίνηση άστρων) πιστεύοντας, πως σε κάποιες περιπτώσεις, ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να αποτρέψει την άσχημη για αυτόν ενέργεια με διάφορες εξίσου παράλογες πράξεις. Μάλιστα αυτές οι πράξεις πιστεύεται ότι έχουν την δύναμη να μεταβάλλουν ακόμα και την δυσάρεστη εξέλιξη διάφορων φυσικών φαινομένων.

Ας μην ξεχνάμε το κλασσικότερο ίσως παράδειγμα, αυτό του χορού της βροχής για πολλούς λαούς που ήθελαν να σταματήσουν το φαινόμενο της ανομβρίας που κατέστρεφε τα σπαρτά ή τις θυσίες που γίνονταν για να σταματήσουν οι θεομηνίες.

Στο ίδιο μοτίβο κινούνται και οι προλήψεις αφού δεν είναι τίποτα άλλο από την πίστη ή αν θέλετε την αντίληψη, που με ανορθολογικό τρόπο αποδίδει σε τυχαία γεγονότα, πράξεις ή και σε αντικείμενα ακόμα, υπερφυσικές ιδιότητες ανακαλύπτοντας σχέσεις που επηρεάζουν (προς το καλύτερο ή το χειρότερο) την πορεία και την τύχη της ζωής του ανθρώπου.

Γνωρίζοντας όλα τα παραπάνω ας δούμε κάποιες από τις πιο διαδεδομένες και πώς προέκυψαν.

Ο αριθμός 13
Μια από τις πιο γνωστές είναι η πεποίθηση πως το νούμερο 13 είναι άτυχο και παρά το γεγονός πως είναι τόσο διαδεδομένη, οι ρίζες της είναι ασαφείς. Διαφορετικές θεωρίες τη συνδέουν με τη Χριστιανική παράδοση σχετίζοντας το Μυστικό Δείπνο όπου ο Ιούδας λέγεται πως κάθισε στη δέκατη τρίτη θέση στο τραπέζι. Ο Περσικός ζωδιακός κύκλος στον οποίο υπάρχουν δώδεκα ζώδια, αφήνει το νούμερο δεκατρία να αντιπροσωπεύει το χάος και δίνει τη δική του αιτιολογία στους αραβικούς λαούς να φοβούνται το 13. Ο φόβος της Παρασκευής και 13 κρατάει από τον 19ο αιώνα συνδυάζοντας δύο παλιές προλήψεις: το φόβο του αριθμού 13 και την πεποίθηση πως οι Παρασκευές είναι άτυχες ημέρες. Ο νοσηρός φόβος του αριθμού 13 γνωστός και με τον όρο “triskaidekaphobia”, είναι τόσο διαδεδομένος, που πολλά κτίρια δεν έχουν 13ο όροφο, πηγαίνοντας κατευθείαν από τον 12ο στον 14ο. Ας θυμηθούμε όμως το 13άρι στο ΠΡΟ-ΠΟ που υπήρχε παλαιότερα και θεωρούνταν τυχερό αφού όποιος κέρδιζε γέμιζε χρήματα!

Μαύρες γάτες
Οι μαύρες γάτες θεωρούνταν από παλιά στις Δυτικές κουλτούρες ως σημάδι κακής τύχης, συνδέοντάς τες με μάγισσες, ενώ σε πολλές κουλτούρες πιστεύουν πως όταν μια μαύρη γάτα διασχίζει το δρόμο σου, θα σε βρει κάποια καταστροφή ή ακόμα και θάνατος. Για τους τζογαδόρους είναι φόβος και τρόμος αφού πολλοί πιστεύουν πως αν δουν μαύρη γάτα μόνο άσχημα νέα θα έχουν και για το λόγο αυτό αν τη συναντήσουν καθ' οδόν για το καζίνο ματαιώνουν την επίσκεψή τους εκεί. Όλοι μπορούμε να καταλάβουμε τη βασική αιτία που είναι ο φόβος για το διαφορετικό μαζί με το μαύρο χρώμα που έκαναν τη φαντασία των ανθρώπων να οργιάζει. Ευτυχώς οι Ιάπωνες, οι Άγγλοι και οι Ιρλανδοί τις θεωρούν τυχερές αποδεικνύοντας την αστειότητα κάθε δοξασίας.

Σπασμένοι καθρέφτες
Είναι μια πολύ συνηθισμένη πρόληψη επίσης. Ένας σπασμένος καθρέφτης θα φέρει επτά χρόνια κακής τύχης. Η πεποίθηση αυτή έχει τη βάση της στην ιδέα πως ένας καθρέφτης μπορεί να «παγιδεύσει» ένα μέρος της ψυχής του ανθρώπου. Όταν λοιπόν σπάει ένας καθρέφτης ένα κομμάτι της ψυχής σπάει κι αυτό. Σε αυτό το λόγο βασίζεται και η συνήθεια που υπάρχει σε πολλές κουλτούρες (και στην Ελληνική) όταν κάποιος πεθαίνει να καλύπτουν όλους τους καθρέφτες στο σπίτι για να μπορεί η ψυχή του να φύγει ελεύθερη και να μην παγιδευτεί μέσα σ' αυτόν.

Σταυρώνοντας τα δάχτυλα
Το να σταυρώνουμε τα δάχτυλα για καλή τύχη συνηθίζεται παγκοσμίως, ωστόσο η καταγωγή αυτής της πρόληψης είναι ασαφής. Μοιάζει να είναι πιο συνήθης στις Χριστιανικές χώρες, κάτι που υποδεικνύει πως σχετίζεται με το Χριστιανικό σήμα του σταυρού. Άλλοι υποστηρίζουν πως πρόκειται για μια παλιά Παγανιστική ή Σκανδιναβική χειρονομία. Κάποιοι θεωρούν πως πρόκειται για μια πρόληψη για καλή τύχη που προέρχεται από τους τοξότες του Εκατονταετούς Πολέμου μεταξύ Βρετανίας και Γαλλίας. Όποια κι αν είναι η πραγματική εκδοχή σημασία έχει πως για πολλούς ανθρώπους σήμερα αυτή η κίνηση είναι ένα είδος προσευχής για να πάνε όλα καλά.