Photo by Brigitta Schneiter on Unsplash

Ο τελευταίος μήνας του χρόνου ο Δεκέμβρης είναι ο πρώτος του χειμώνα και ένας από τους επτά μήνες που έχουν διάρκεια 31 ημερών. Το όνομά του προέρχεται από το λατινικό decem, που σημαίνει δέκα, μια που ο Δεκέμβριος ήταν ο δέκατος και τελευταίος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου. Όταν αργότερα προσθέθηκαν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος και έγινε το ημερολόγιο δωδεκάμηνο, ο Δεκέμβρης έχασε τη θέση του, (από δέκατος, δωδέκατος) αλλά διατήρησε το όνομά του. Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κόμμοδος θέλησε να τον μετονομάσει σε Αμαζόνιο (προς τιμήν της γυναίκας του) αλλά η ονομασία αυτή δεν επικράτησε. Ο λαός μας τον ονομάζει και «Ασπρομηνά ή χιονιά» αφού από τις 22 του μήνα μπαίνουμε επίσημα στο χειμώνα και ξεκινούν οι χιονοπτώσεις.

Photo by Robson Hatsukami Morgan on Unsplash

Ο τελευταίος μήνας του Φθινοπώρου κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο, έχει τριάντα ημέρες. Ξεκινά κάθε χρόνο την ίδια μέρα που ξεκινά ο Φεβρουάριος και ο Μάρτιος εκτός από τις δίσεκτες χρονιές. Στην αρχαιότητα οι Πλειάδες το πανέμορφο αυτό ανοιχτό αστρικό σμήνος που σήμερα το ξέρουμε όλοι με την ονομασία Πούλια, όταν έδυε αμέσως μετά την ανατολή του Ήλιου στα μέσα του μήνα, σηματοδοτούσε την αλλαγή του καιρού και την έλευση κρύου. Έτσι οι γεωργοί έσπευδαν να ολοκληρώσουν τη σπορά των χωραφιών και οι κτηνοτρόφοι να κατέβουν στα χειμαδιά.
Η παροιμία «Στις δεκαφτά ή στις δεκοχτώ πέφτει η Πούλια στο γιαλό, και πίσω παραγγέλνει: μήτε τσομπάνος στα βουνά, μήτε γεωργός στους κάμπους» είναι χαρακτηριστική.

Η ημέρα της γιορτής του Αγίου Μηνά (11 Νοεμβρίου) είναι για το λαό ορόσημο της έλευσης κρύου και η γιορτή του Αγίου Ανδρέα (30 Νοεμβρίου) ο καιρός είναι χειμωνιάτικος και το κρύο αντριεύει. Στο λαό μας ο Νοέμβρης είναι γνωστός και με το όνομα «Ανακατωμένος» επειδή ο καιρός είναι ακατάστατος και Σποριάς ή Μεσοσπορίτης γιατί τότε σπέρνονται τα δημητριακά.

Ο μήνας αυτός είναι κυρίως συνδυασμένος με το μάζεμα της ελιάς, όπου παλιότερα οι γυναίκες με καλάθια μάζευαν μια – μια τις ελιές και οι μαζωχτάδες ράβδιζαν τα κλαδιά για να μαζέψουν τον καρπό, σύμφωνα και με τον Νίκο Ψιλάκη δημοσιογράφο και συγγραφέα (Μάστερ Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας),

Γνωστότερη από τις γιορτές του μήνα είναι η εορτή των Ταξιαρχών Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στις 8, γι’ αυτό και σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας ο Νοέμβρης ονομάζεται και ΑΪ – Ταξιάρχης ή Αρχαγγελίτης. Σύμφωνα με τον δρ. Γ. Αικατερινίδη ο Αρχάγγελος Μιχαήλ θεωρείται και ως ο ψυχοπομπός άγγελος γι’ αυτό σε κάποιες περιοχές της χώρας, ενώ κάθε βράδυ άφηναν τα παπούτσια τους έξω από το σπίτι για να μην λερώσουν, την παραμονή της γιορτής του οι πιστοί έπαιρναν τα παπούτσια τους μέσα στο σπίτι, για να μην τα δει ο αρχάγγελος και τους πάρει πριν την ώρα τους.

Στις 14 Νοεμβρίου είναι η γιορτή του Αγ. Φιλίππου που ήταν φτωχός γεωργός ο οποίος δούλευε ολημερίς στο χωράφι του. Όταν γύρισε το βράδυ στο σπίτι του έσφαξε το μοναδικό βόδι που είχε και το κρέας του το μοίρασε στους συγχωριανούς του για να «αποκρέψουν» να ξεκινήσουν δηλαδή μετά την κατανάλωση του κρέατος τη Νηστεία για τα Χριστούγεννα. Όταν όμως ξύπνησε την επόμενη μέρα, βρήκε το ζώο του ολοζώντανο από θαύμα και επειδή ήταν αγαθός άνθρωπος όταν πέθανε άγιασε και η μέρα της γιορτής του σηματοδοτεί από τότε τη νηστεία των Χριστουγέννων, όπως αναφέρει ο κ. Γ. Αικατερινίδης.

Στις 25 του μήνα έχουμε τη γιορτή της Αγ. Αικατερίνης η οποία υπήρξε γυναίκα σπάνιας σοφίας και ομορφιάς. Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια στα χρόνια του Μαξιμιλιανού και όπως αναφέρει η εκκλησιαστική παράδοση η Αικατερίνη μετέστρεψε στον χριστιανισμό πολλούς φιλόσοφους και κρατικούς αξιωματούχους της εποχής της αλλά και άλλους επιφανείς σε σημείο που εξόργισε τον αυτοκράτορα ο οποίος και διέταξε τον βασανισμό και τον αποκεφαλισμό της.

Στις 21 Νοέμβρη γιορτάζουμε τα Εισόδια της Θεοτόκου, μιας γιορτής που καθιερώθηκε τον 8ο αιώνα μ. Χ σύμφωνα με τον κ. Σ. Αγουρίδη. Η παράδοση αναφέρει πως οι γονείς της Παναγίας την πήγαν στο Ιερό των Ιεροσολύμων όταν εκείνη ήταν τριών χρόνων και την αφιέρωσαν στο Θεό. Εκεί την υποδέχτηκε ο Ζαχαρίας (ιερέας, πατέρας του Ιωάννη του Προδρόμου) την εισήγαγε στο Ιερό και παρέμεινε εκεί μέχρι τα δεκατέσσερα της χρόνια.

Στα μέσα του Νοεμβρίου κάνει την εμφάνισή της η «βροχή των Λεοντιδών». Πρόκειται για ένα ετήσιο φαινόμενο όπου δεκάδες φωτεινά πεφταστέρια στολίζουν τον ουρανό δημιουργώντας μια βροχή διαττόντων αστέρων, που ονομάζεται έτσι επειδή τα σωματίδια αυτά προέρχονται από την κατεύθυνση του αστερισμού του Λέοντα και τα αφήνει πίσω του ο κομήτης Τέμπλ – Τάλ. Αυτό που συμβαίνει είναι στην ουσία μια «αστρική συνάντηση», καθώς η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της και σε συγκεκριμένη τροχιά γύρω από τον Ήλιο, κάθε Νοέμβρη συναντά το σύννεφο των σωματιδίων του κομήτη Τεμπλ – Ταλ, που όπως είναι μαζεμένα σε ομάδες, τέμνουν την τροχιά της Γης η οποία πέφτει πάνω στο σύννεφο αυτό. Τα μικροσκοπικά αυτά σωματίδια τα οποία είναι εξαιρετικά ελαφρά (μόλις ένα γραμμάριο) χτυπούν τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας της Γης και αναφλέγονται. Αυτή η ανάφλεξη ιονίζει τα γύρω στρώματα της ατμόσφαιρας σχηματίζοντας μια φωτεινή σφαίρα η οποία κινείται με ταχύτητα 30 – 60 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο και εμείς τη βλέπουμε από τη Γη ονομάζοντάς τη πεφταστέρι.

Αν μάλιστα έχει προηγηθεί η διέλευση κάποιου κομήτη, τότε τα πεφταστέρια μπορεί να ξεπεράσουν και τα χίλια ανά ώρα και τότε η «βροχή» ονομάζεται «καταιγίδα», με τη μεγαλύτερη να έχει καταγραφεί στις 12 προς 13 Νοεμβρίου του 1833 και να αναφέρεται ως «Καταιγίδα των Λεοντιδών». Ένας ιστορικός το 1878 τη θεώρησε ως ένα από τα 100 πιο σημαντικά γεγονότα του αιώνα, ενώ υπάρχουν πολλές ξυλογραφίες που έχουν απεικονίσει το γεγονός. Δεν είναι λίγοι οι κοινωνιολόγοι που σ’ αυτό το ουράνιο φαινόμενο έχουν αποδώσει την εξάπλωση της θρησκομανίας που επηρέασε τα επόμενα χρόνια την κοινωνική εξέλιξη των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.
πηγές πληροφοριών: wikipedia.org, dogma.gr

Ο Οκτώβρης, δεύτερος μήνας του Φθινοπώρου και δέκατος του έτους φέρνει πολλές βροχές στους γεωργούς γι’ αυτό και τον ονομάζουν και «Βροχάρη». Επειδή είναι και εποχή σποράς ονομάζεται σε πολλά μέρη της Ελλάδας «Σποριάτης, Σποριάς και Σπαρτός.

Η επίσημη ονομασία του οφείλεται στη θέση του στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Ήταν ο όγδοος κατά σειρά μήνας και έτσι το όνομά του προέρχεται από τον αριθμό οχτώ. Αργότερα σ' αυτό το ημερολόγιο, προστέθηκαν οι μήνες Ιανουάριος και Φεβρουάριος και ο Οκτώβριος άλλαξε θέση (από όγδοος έγινε δέκατος) όχι όμως και όνομα.

Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Πυανεψιών από τη γιορτή των Πυανέψιων που γίνονταν προς τιμήν του θεού Απόλλωνα. Γενικότερα, η εποχή του Οκτώβρη ήταν πλούσια σε γιορτές όπως τα Θησεία, τα Απατούρια, τα Θεσμοφόρια αφού ήταν εποχή σποράς και οι άνθρωποι ήθελαν να εξασφαλίσουν καλή σοδειά. Μάλιστα λέγεται πως οι Ρωμαία θυσίαζαν ένα άλογο στο Πεδίον του Άρεως για να πάει καλά η σοδειά τους. Αξίζει να θυμόμαστε πως για την Αθήνα και την Ελευσίνα είναι ο μήνας που άρχιζαν και διεξάγονταν το μεγαλύτερο μέρος των Ελευσίνιων Μυστηρίων.

Ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως με τον Ιανουάριο έχουν ένα κοινό. Ξεκινούν και οι δύο μήνες την ίδια μέρα, εκτός από τις δίσεκτες χρονιές.

Είναι η εποχή των χρυσανθέμων που ονομάζονται και αγιοδημητριάτικα και στην Κύπρο οχτωβρούδια. Δεν είναι όμως τα μόνα λουλούδια που ανθίζουν αυτή την εποχή. Μαζί με τα χρυσάνθεμα ανθίζουν και τα κυκλάμινα στις πλαγιές των βουνών και στα βράχια, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο μεγάλος μας ποιητής Γιάννης Ρίτσος στο ποίημά του «Κουβέντα με ένα λουλούδι» που ανήκει στην συλλογή «Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» και μελοποιήθηκε από το Μίκη Θεοδωράκη.

Πολλές οι γιορτές του Οκτωβρίου με πιο μεγάλη του Αγίου Δημητρίου στις 26 του μήνα. Σε πολλά μέρη ονομάζεται και «Αι-Δημητριάτης» ή «Αι-Δημήτρης». Όπως αναφέρουν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Στράτος Θεοδοσίου και Μάνος Δανέζης «Η γιορτή αυτή, που θεωρείται από το λαό μας ορόσημο του χειμώνα, συνδυάζεται με τη γιορτή του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου. Στο γεωργικό καλαντάρι οι δυο αυτές γιορτές αποτελούν τις χρονικές τομές που χωρίζουν το έτος σε δυο ίσα μέρη, στο χειμερινό και στο θερινό εξάμηνο αντίστοιχα».

Ο Οκτώβριος έχει φυσικά και τη γιορτή του Ευαγγελιστή Λουκά στις 18, καθώς και τη γιορτή του πολιούχου των Αθηνών Διονυσίου του Αρεοπαγίτου στις 3 του μήνα.

Ο Οκτώβρης συνδέεται με σημαντικά γεγονότα της ιστορίας μας. Η κ. Μαρίνα Πετράκη ιστορικός, συγγραφέας και Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Κεντ στη Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η νικηφόρα είσοδος στη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου 1912 μεταμόρφωσε την αμελητέα Ελλάδα σε υπολογίσιμη δύναμη. Η απόρριψη του φασιστικού τελεσίγραφου στις 28 Οκτωβρίου 1940 συμπύκνωσε σε μια λέξη την ομοψυχία και αγωνιστικότητα που στήριξαν, πέρα από κάθε ελπίδα και απελπισία, τον αγώνα στα βουνά της Αλβανίας, στις πόλεις και την ύπαιθρο της κατεχόμενης Ελλάδας. Η απελευθέρωση της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου 1944 πυκνώνει συμβολικά το πέρασμα από τον εφιάλτη του εξανδραποδισμού στις προσδοκίες, και τις διαψεύσεις, του μεταπολεμικού κόσμου μας».

Ο μήνας κλείνει με την Εθνική μας Εορτή της 28ης Οκτωβρίου 1940. Ημέρα μνήμης για την επέτειο του ΟΧΙ που σηματοδότησε την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου και την είσοδο της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

photo by Brigitte Tohm on unsplash

Πρώτος μήνας του Φθινοπώρου ο Σεπτέμβρης με διάρκεια 30 ημερών, οφείλει το όνομά του στη σειρά που είχε στο Ρωμαϊκό ημερολόγιο, στο οποίο κατείχε την έβδομη θέση (Σεπτέμβριος σημαίνει έβδομος, septem - σέπτεμ = επτά). Αργότερα στο Ρωμαϊκό ημερολόγιο προστέθηκαν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος και έτσι ο Σεπτέμβρης βρέθηκε στην ένατη θέση, χωρίς όμως να αλλάξει το όνομά του.

Με καιρό ήπιο και ζεστό ο Σεπτέμβρης αντιπροσωπεύει το “μικρό καλοκαιράκι” και ας ανοίγουν τα σχολεία. Ο Ήλιος μπαίνει στο ισημερινό σημείο της τροχιάς του στις 22 και η φύση προετοιμάζεται σιγά σιγά για το Φθινόπωρο.

Από τις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ως η αρχή του εκκλησιαστικού και του πολιτικού έτους, αφού η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της ινδικτιώνος, που μέχρι σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να γιορτάζει ως “αρχή της ινδικτίου” σύμφωνα με την Μαρίνα Δετοράκη (καθ. Βυζαντινής Φιλολογίας και Ελληνικής Παλαιογραφίας στο Πανεπιστημιο Κρήτης) που αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η λέξη ινδικτιών σημαίνει κατ’ αρχήν τον προσδιορισμό του ετήσιου ποσού που έπρεπε να καταβάλλουν οι Ρωμαίοι πολίτες ως φόρο. Συνεκδοχικά, πήρε τη σημασία της οικονομικής χρονιάς, και όταν οι φόροι ρυθμίζονταν με βάση μια περίοδο περισσοτέρων ετών, ινδικτιών ονομάστηκε το σύνολο αυτών των ετών… Κατέληξε έτσι να σημαίνει ένα θεσμοθετημένο κύκλο 15 ετών, συνεχώς επαναλαμβανόμενο (όπως η εβδομάδα ή ο μήνας), που χρησιμοποιήθηκε για τη χρονολόγηση πράξεων και γεγονότων… που τελικά παγιώθηκε ως το δημοφιλέστερο σύστημα χρονολόγησης για τους Βυζαντινούς, και η 1η Σεπτεμβρίου ως η αρχή του έτους τους».

Αυτός είναι ο λόγος που σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας η 31 Αυγούστου ονομάζεται “κλειδοχρονιά”, επειδή “κλειδώνει” τελειώνει με άλλα λόγια ο προηγούμενος χρόνος και ξεκινά την 1η Σεπτέμβρη ο καινούργιος “αρχιχρονιά”.

Λόγω της μεγάλης γιορτής της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού στις 14 του μήνα, ο Σεπτέμβρης ονομάζεται και Σταυριάτης ή Σταυρίτης σύμφωνα με τον δρ Λαογραφίας κ. Γ. Αικατερινίδη: «Η μέρα της γιορτής αυτής σε πολλά μέρη αποτελεί χρονικό σταθμό στις τοπικές αγροτικές και ποιμενικές εργασίες και λαμβάνεται ως η αρχή ή το τέρμα για τις σχετικές συμβάσεις. Αλλά σταθμό αποτελούσε παλαιότερα και για τους ναυτικούς, οι οποίοι τότε σταματούσαν τα μακρινά ταξίδια με ιστιοφόρα, όπως συμβούλευε η παροιμία: “Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε”. Στις εκκλησίες μοιράζεται τη μέρα αυτή βασιλικός, εκκλησιαστική συνήθεια που πηγάζει από την παράδοση ότι στο μέρος όπου βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός είχε φυτρώσει το αρωματικό αυτό φυτό, που για το λόγο αυτό λέγεται και σταυρολούλουδο… Με το βασιλικό από την εκκλησία και με αγιασμό της ημέρας ετοιμάζεται το νέο προζύμι για όλη τη χρονιά».

Η πιο γνωστή ονομασία του Σεπτεμβρίου είναι “Τρυγομηνάς ή Τρυγητής” όπως χαρακτηριστικά γράφει η Αικατερίνη Πολυμέρου – Καμηλάκη διδάκτωρ Λαογραφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών: «Την καθολική και πυρετώδη συμμετοχή της κοινότητας αποδίδει η παροιμιακή φράση “θέρος, τρύγος, πόλεμος”. Η συμμετοχή όλων των κατοίκων του οικισμού αναδείκνυε τον τρύγο σε ευχάριστη εργασία, που συχνά έπαιρνε το χαρακτήρα πανηγυριού… Η μεταφορά των σταφυλιών στο ληνό (πατητήρι, αργαστήρι, καρούτα, πατερό, τραπεζονιά, σκαφόνι κ.ά.) γίνεται με ζώα, με κάρα ή με μηχανικά μέσα, σήμερα πια στα πατητήρια. Το πατητήρι διαφέρει από περιοχή σε περιοχή ως προς το σχήμα και τη χωρητικότητα. Αλλού είναι κτιστή παραλληλεπίπεδη δεξαμενή με κλίση του δαπέδου προς την πλευρά απ’ όπου εξέρχεται ο μούστος, αλλού είναι ένας μεγάλος ξύλινος ή πλεχτός φορητός κάδος, που τοποθετείται κατά το πάτημα πάνω σε κτιστή δεξαμενή (υπολήνιο, αποδοχάρι, δοχειό κ.ά.), μέσα στην οποία ρέει ο μούστος. Το πάτημα των σταφυλιών γίνεται από τους “πατητάδες”. Το γλεύκος (μούστος, απόσταμα, βράσμα, λαγάρι, πρόσυρο κ.ά.) μεταφέρεται και αποθηκεύεται συνήθως σε μεγάλα βαρέλια, που έχουν πλυθεί με ειδικά αρωματικά φυτά (σχίνο, μυρτιά, δάφνη κ.ά.) κι έχουν απολυμανθεί με θειάφι ή έχουν ρετσινωθεί. Μέσα εκεί ο μούστος “βράζει”, ζυμώνεται και γίνεται κρασί».

Ο τρύγος των αμπελιών και η δημιουργία του κρασιού είναι μια πανάρχαια διαδικασία με τους αρχαίους Έλληνες να ασχολούνται με αυτό από το 1700 π. Χ. έχοντάς το ως βασικό συστατικό της διατροφής τους, ενώ η μυθολογία συνδέει το κρασί με το θεό Διόνυσο. Ένας μύθος αναφέρει πως πρώτος υποδέχτηκε το Διόνυσο στην Αττική ο Ικάριος και από αυτόν έμαθε την τέχνη του κρασιού. Μάλιστα στον τόπο που έγινε η πρώτη εκείνη συνάντηση φυτεύτηκε το πρώτο αμπέλι και η περιοχή ονομάστηκε Διόνυσος.

Στους χριστιανικούς χρόνους και στην Ορθόδοξη Εκκλησία το αμπέλι και το κρασί αποτελούν θεμελιώδη σημεία της πίστης. Στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο αναφέρεται: “ Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή, καὶ ὁ πατήρ μου ὁ γεωργός ἐστι. “ και το κρασί είναι το βασικό συστατικό της Θείας Κοινωνίας που μετατρέπεται σε Αίμα Χριστού.