Μια από τις συνήθειες των ημερών πριν και μετά την Πρωτοχρονιά, αποτελεί και το παιχνίδι με τα χαρτιά, για το καλό του νέου χρόνου. Ποια είναι όμως η ιστορία της τράπουλας και από πού προήλθε;
Κατ' αρχήν η λέξη τράπουλα σημαίνει δεσμίδα παιγνιοχάρτων και προέρχεται από την ιταλική λέξη "trappola" η οποία σημαίνει παγίδα, δόλος. Προέλευσή της είναι το ιταλικό παιχνίδι ταρόκ ή ταρόκο, το οποίο παιζόταν με χοντρά τετράγωνα ή παραλληλόγραμμα χαρτιά με αριθμημένες φιγούρες και συνδύαζε την ψυχαγωγία με την κερδοσκοπία. Το παιχνίδι αυτό προέκυψε από την τράπουλα Ταρό που γνωρίζουμε ακόμα και σήμερα, μόνο που η χρήση της είναι για προβλέψεις του μέλλοντος. Δεν είναι απίθανο, αρχικά η απλή τράπουλα και το Ταρό να συνυπήρχαν, στη συνέχεια να ενώθηκαν και αργότερα να διαφοροποιήθηκαν ξανά.
Τέσσερις είναι οι λαοί - χώρες, που διεκδικούν την πατρότητα της τράπουλας και των παιγνιοχάρτων. Οι Άραβες είναι η πρώτη εκδοχή, αφού συνέβαλαν στη διάδοση κάποιων μορφών τράπουλας. Επέφεραν όπως είναι φυσικό κάποιες αλλαγές σ' αυτές, όμως δεν είναι οι εφευρέτες της.
Μια άλλη άποψη, θέλει τα παιγνιόχαρτα να εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Αίγυπτο, έχοντας πάνω τους θρησκευτικές απεικονίσεις, άποψη που ασπάζονται περισσότερο οι αποκρυφιστές, οι οποίοι θεωρούν πως η εφεύρεση των τραπουλόχαρτων χρονολογείται πριν από τον έντυπο λόγο (χίλια χρόνια προ Χριστού). Θεωρούν επίσης πως η τράπουλα ήταν η πρώτη μορφή βιβλίου και ότι τα τραπουλόχαρτα (στη μορφή που είχαν τότε) αποτύπωναν συμβολικά την αρχέγονη γνώση και αποτελούσαν μέρος της λατρείας του αρχαίου Αιγύπτιου θεού Τοθ. Με τη βοήθεια αυτής της τράπουλας μπορούσαν να προβλέπουν το μέλλον των ανθρώπων και να παίρνουν τις συμβουλές του θεού. Πιστεύεται μάλιστα πως αυτή η τράπουλα ήταν ο "πρόγονος" της τράπουλας Ταρό, έτσι όπως τη γνωρίζουμε και σήμερα.
Μια τρίτη άποψη τοποθετεί την επινόηση των παιγνιόχαρτων μεταξύ του 9ου και 10ου αιώνα, στην Ινδία. Τα χαρτιά είχαν πολεμικές αναπαραστάσεις και η άποψη αυτή ενισχύεται από το γεγονός της ομοιότητας των συμβόλων των πρώτων ευρωπαϊκών τραπουλόχαρτων και των συμβολικών ινδουιστικών παραστάσεων. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που συνδέουν την προέλευση της τράπουλας από το σκάκι, αφού η λέξη ναϊμπ, που εκφράζει τη χαρτοπαιξία στην ινδοστανική, σημαίνει υπολοχαγός.
Τα περισσότερα επιχειρήματα συγκεντρώνει η άποψη που συνδέει την τράπουλα με την Κίνα, όπου ως γνωστό εφευρέθηκε και το χαρτί. Κάποιοι ιστορικοί πιστεύουν πως τα παιγνιόχαρτα εμφανίστηκαν για πρώτη φορά μεταξύ του 7ου και 10ου αιώνα και μπορεί να τα χρησιμοποιούσαν παράλληλα και ως χαρτονομίσματα, αφού η ομοιότητα των κινέζικων χαρτονομισμάτων και παιγνιοχάρτων είναι σημαντική.
Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως η τράπουλα δεν είναι ευρωπαϊκή εφεύρεση, αφού ήρθε στην Ευρώπη από την Ασία, είτε από τους Σταυροφόρους, είτε από τους Άραβες της Ισπανίας, είτε από τους Σαρακηνούς που επιτέθηκαν στη Σικελία, εκεί γύρω στον 14ο αιώνα. Μάλιστα, η ιταλική και ισπανική λέξη για τα παιγνιόχαρτα έχει αραβική προέλευση και έρχεται να ενισχύσει την άποψη της μεταφοράς από Άραβες, Σαρακηνούς ή και Σταυροφόρους. Δεν είναι διόλου απίθανο να έφτασαν στην Ευρώπη τα τραπουλόχαρτα από διαφορετικά σημεία, με ελάχιστη χρονική διαφορά και στην πορεία αλληλοεπηρεάστηκαν αλλά και συγχωνεύτηκαν.
Τόσο η κατασκευή, όσο και η εξέλιξη διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Όσο βρισκόμαστε στα πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας της τράπουλας, τόσο πιο πολυτελής είναι η κατασκευή της. Όσο όμως η διάδοσή της στα λαϊκά στρώματα μεγαλώνει, τόσο κατασκευάζονται φθηνότερες τράπουλες, οι οποίες είναι πιο προσιτές. Τα πρώτα χαρτιά ήταν από περγαμηνή ή λεπτά οστέινα φύλλα, χειροποίητα ζωγραφισμένα, πραγματικά αριστουργήματα. Η εφεύρεση της ξυλογραφίας και της τυπογραφίας, καθιστούν ευκολότερη την εκτύπωση και την τράπουλα πιο φθηνή. Ως πρώτη ύλη χρησιμοποιείτε πλέον το χαρτόνι, το οποίο επιστρώνεται με διάφορα υλικά όπως το κερί ή το βερνίκι, για μεγαλύτερη αντοχή.
Μεταξύ του 1450 και του 1550 υπήρχαν τουλάχιστον 350 κατασκευαστές τράπουλας στη Γαλλία, ενώ το Ουλμ και η Κολωνία στη Γερμανία, η Βιέννη, η Γένουα, η Τεργέστη, η Λυών, η Τουλούζη, η Αβινιόν, η Ρουέννη, η Λιμόζ και το Παρίσι ήταν τα αρχικά κέντρα κατασκευής. Οι γαλλικές τράπουλες ήταν πολύ φθηνές με αποτέλεσμα να κατακλύσουν όλη την Ευρώπη και την Αγγλία, στην οποία αποτέλεσαν και πρότυπο κατασκευής των αγγλικών.
Ένας φάντης μπαστούνι πάνω στο άλογό του μεγέθους 19x9 cm είναι από τα παλαιότερα ευρωπαϊκά τραπουλόχαρτα που σώζονται του 14ου ή 15ου αιώνα και βρίσκεται στο μουσείο του Μπασάντο. Επίσης, 13 φύλλα φυλάσσονται στην Αίθουσα Λιθογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Παρισιού και λέγεται ότι προέρχονται από τράπουλα που κατασκευάστηκε το 1392 για λογαριασμό του βασιλιά Καρόλου του Στ΄.
Η παλαιότερη ελληνική τράπουλα χρονολογείται στα 1822 και σ' αυτή, οι τέσσερις ρηγάδες είχαν τη μορφή του Αλ. Υψηλάντη, του Οδυσσέα Ανδρούτσου, του Γεωργάκη Ολύμπιου και του Γεωργίου Καντακουζηνού, αντίστοιχα. Η αμέσως επόμενη χρονικά τυπώθηκε το 1829 στην Ουγγαρία και είχε ως φιγούρες τις εικόνες των ηρώων της Επανάστασης του 1821, δηλ. των Καποδίστρια (Ρήγας κούπα), Κουντουριώτη (Ρήγας σπαθί), Μαυροκορδάτου (Ρήγας καρό), Υψηλάντη (Ρήγας μπαστούνι, Ελλάδας (Ντάμα κούπα), Αθηνάς (Ντάμα καρό), Καρτερίας (Ντάμα μπαστούνι), Μιαούλη (Βαλές κούπα), Κολοκοτρώνη (Βαλές σπαθί), Μπότσαρη (Βαλές καρό και Κανάρη (Βαλές μπαστούνι. Αυτά τα 11 φύλλα βρίσκονται σήμερα στο Ιστορικό και Εθνολογικό Μουσείο Αθηνών.
Και μια αξιοσημείωτη σύμπτωση:
Σε μια τράπουλα υπάρχουν,
52 φύλλα, όσες και οι εβδομάδες του χρόνου
13 φύλλα κάθε "χρώματος" (φυλής) όσες και οι εβδομάδες μιας εποχής
4 "χρώματα" (φυλές) όσες και οι εβδομάδες του μήνα
12 φιγούρες, όσοι και οι μήνες του χρόνου.
